Pamiętnik podróżnika, który zwiedzając Europę, dotarł również do Słońska, jest dla nas początkiem podróży nie tylko do Słońska. Będziemy jeszcze w Jerozolimie, na wyspach Morza Śródziemnego, Cyprze, Malcie i Rodos, w Holandii oraz czeka nas transatlantycka wyprawa do Brazylii.

Rycerskie zwyczaje

Opisując odwiedzane w Europie miasta, Wilhelm von Possadowsky relacjonuje pod datą 24 czerwca (wspomnienie św. Jana Chrzciciela) 1693 r. uroczyste pasowanie rycerzy zakonu joannitów w słońskim kościele. Possadowsky zaznacza, że odwiedzając Słońsk, warto zobaczyć zamek (pisał to w XVII w.!), zwłaszcza wspaniałą salę, wybudowany przez mistrza świętego zakonu joannitów, księcia Moritza von Nassau, zwanego „Brazylijczykiem”. Pasowanie musiało zainteresować i poruszyć podróżnika, bo zdaje czytelnikom bardzo szczegółową relację: „Nowi rycerze w pełnym porządku przez kilku komturów i innych starszych rycerzy doprowadzeni zostali z zamku do kościoła i dalej do zakrystii, która znajduje się w podziemiu. Mistrz zaś, bądź ktoś przez niego wyznaczony do ceremonii, zasiadał naprzeciw ołtarza na przygotowanym tutaj krześle, a jeden ze starszych wyznaczonych rycerzy ustawiał się z mieczem zakonnym po prawej stronie. Zanim ceremonia się rozpoczęła, najpierw duchowny odczytywał modlitwę, a następnie dwaj spośród starych rycerzy, którzy siedzą także obok mistrza na ławkach, udają się do zakrystii i przywodzą jednego z nowych rycerzy na górę i przy dźwiękach muzyki doprowadzają go do ołtarza, przed którym ten przyklęka. Po krótkiej chwili wstaje i podchodzi do mistrza, po czym klęka przed jego krzesłem. Ten zaś zapytuje go, z jaką sprawą przybywa, a po jego odpowiedzi kanclerz odczytuje mu przysięgę. Kiedy już zostanie zaprzysiężony, ponownie klęka przed ołtarzem, a mistrz podnosi się, bierze miecz od starego rycerza, unosi go i trzykrotnie uderza młodego w ramię, za każdym razem wypowiadając słowa: lepiej być rycerzem niż giermkiem. Następnie mistrz wraca na swoje miejsce, gdzie nakłada podążającemu za nim nowemu rycerzowi ornat, przekazuje skromnie złocony i biało emaliowany krzyż oraz długi, czarno haftowany płaszcz, który na lewym ramieniu ma biały krzyż. Z kolei dwaj rycerze odprowadzają go do zakrystii i wprowadzają następnego, z którym postępuje się tak samo. Kiedy już wszyscy zostali pasowani, wzywa się ich ponownie przed ołtarz i kanclerz odczytuje reguły zakonu. Potem starzy rycerze im gratulują. Następnie idą oni w uprzednim porządku znów do zamku, po drodze zaś rzucają pieniądze między ubogich. Na zamku w wielkiej sali spożywa się posiłek i na tym kończy się cała ceremonia”.

niezależny baliwat

Początki Zakonu Rycerzy Szpitala Jerozolimskiego św. Jana sięgają XI w., ich głównym zadaniem była opieka nad chorymi i obrona pielgrzymów w Ziemi Świętej. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego zakon przeniósł siedzibę na Cypr, następnie na Rodos i ostatecznie na Maltę. Zakon rycerzy szpitalników w Słońsku pojawił się 20 czerwca1426 roku. Na podstawie umowy podpisanej w Berlinie przez elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna i jego syna Jana Słońsk został oddany joannitom najpierw w zastaw za 900 kop groszy czeskich. Rok później margrabia Jan podpisał ostatecznie akt sprzedaży. Niewielka miejscowość stała się stolicą baliwatu brandenburskiego, któremu podlegały komandorie m. in. w: Sulęcinie, Łagowie, Rurce, Chwarszczanach, Czaplinku, Leśnicy. Od początku istnienia baliwat joannicki w Brandenburgii z siedzibą w Słońsku posiadał sporą autonomię, którą zakonnicy wykupili od podprzeora prowincji niemieckiej za 2400 guldenów. Mieli prawo wyboru własnego mistrza. Niezależność baliwatu wyrażała się w wybudowaniu w Słońsku okazałej siedziby, kościoła i kolegium kapłańskiego. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) Słońsk i siedziba joannitów zostały mocno zniszczone, jednak nowo mianowany mistrz zakonu, holenderski książę Johann Moritz von Nassau-Siegen, doprowadził Słońsk, jako siedzibę zakonu, do nowej świetności. Możemy się o tym dzisiaj przekonać, zwiedzając kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej. Mistrz ze Słońska był prawdziwym rycerzem, który swoje umiejętności wojskowe potwierdził, służąc jako marszałek polowy w armii holenderskiej. W 1836 r. został mianowany generałem gubernatorem holenderskiej Zachodnioindyjskiej Kompanii w Brazylii, gdzie spotkał polskiego konkwistadora, admirała floty holenderskiej Krzysztofa Arciszewskiego. Obaj panowie nie wspominali z przyjemnością tej znajomości, ale to już całkiem inna historia. Wyglądając przez okno zrujnowanego zamku joannitów, patrzymy na kościół i przypominamy sobie słowa pierwszego mistrza zakonnego z Jerozolimy, bł. Gerarda: „Nasze bractwo nie przeminie, ponieważ glebą, na której rośnie, jest cierpienie świata. A jeśli Bóg zechce, zawsze znajdą się ludzie, którzy swoją pracą będą chcieli zmniejszyć ten ból i uczynić cierpienie łatwiejszym do zniesienia”.